Vrijwel iedereen kent gelukkige en minder gelukkige periodes in zijn of haar leven. In de meeste gevallen hebben deze veranderingen in de gemoedstoestand een duidelijke oorzaak. Door een ontslag of het verlies van een dierbare kunnen we bijvoorbeeld een donkere periode doormaken, terwijl we juist op wolkjes lopen als we verliefd zijn of een fijne nieuwe baan hebben.
Zo’n 2,5% van de bevolking vervalt echter zonder reden van het ene uiterste in het andere qua stemming. Soms denken deze personen dat ze de hele wereld aankunnen, terwijl ze zich op andere momenten juist heel somber en lusteloos voelen. Wanneer geen fysieke oorzaak gevonden wordt voor deze stemmingswisselingen, kan er sprake zijn van een bipolaire stoornis.
Een bipolaire of manisch-depressieve stoornis is een ernstige psychiatrische aandoening waarbij de stemming van de patiënt wisselt tussen twee uitersten, namelijk zware depressie en (hypo)manie. De term ‘bipolair’ verwijst dus naar de extremen, of polen, die elkaar afwisselen. Daarnaast kan de patiënt ook ‘normale’ periodes hebben waarin zijn of haar stemming stabiel is.
Om als bipolair gediagnosticeerd te worden moet je minstens één episode van (hypo)manie beleefd hebben in combinatie met een depressieve periode. Bij vier of meer ziekte-episodes per jaar is er sprake van ‘rapid cycling’ oftewel snelle wisseling.
Bipolaire stoornissen komen in alle lagen van de bevolking voor. De symptomen komen meestal tot uiting tussen het 25ste en het 50ste levensjaar. Naar schatting treft de aandoening evenveel mannen als vrouwen, maar de manier waarop ze zich manifesteert lijkt wel te verschillen tussen beide geslachten. Bij vrouwen is het depressieve aspect meestal dominant, terwijl mannen juist meer manische episodes lijken te ervaren.
Twee uitersten
Manie en hypomanie
Een manie is een periode van minimaal één week waarin tenminste drie van de onderstaande kenmerken voorkomen:
- Veel energie
- Minder behoefte aan slaap
- Moeite met concentreren
- Grootheidswaanzin
- Overdreven positief zelfbeeld
- Prikkelbaarheid
- Moeite met concentreren
- Chaotische gedachten
- Toename van risicogedrag
Aangezien een manie gepaard kan gaan met roekeloos gedrag, kunnen patiënten tijdelijk opgenomen worden. Een bipolaire stoornis waarbij periodes van depressie en manie elkaar afwisselen wordt een ‘bipolaire stoornis type 1’ genoemd.
Hypomanie is een minder ernstige vorm van manie. Een dergelijke episode duurt gewoonlijk korter dan een ‘echte’ manie – een hypomanie kan al na één dag voorbij zijn – en de symptomen zijn minder extreem. Een bipolaire stoornis die gepaard gaat met periodes van depressie en hypomanie wordt een ‘bipolaire stoornis type 2’ genoemd.
Bipolaire depressie
Een bipolaire depressie – dit is een depressieve episode die voorkomt in combinatie met minstens één vlaag van (hypo)manie – duurt minstens twee weken en wordt gekenmerkt door minstens vijf van de volgende symptomen:
- Veranderingen in slaappatroon
- Vermoeidheid
- Rusteloosheid
- Veranderingen in eetpatroon
- Neerslachtigheid
- Concentratiestoornissen
- Besluiteloosheid
- Negatief zelfbeeld
- Weinig plezier beleven aan activiteiten die gewoonlijk als prettig ervaren worden
- Zelfmoordgedachten
Risicofactoren
In principe kan iedereen een bipolaire stoornis krijgen, maar sommige mensen lopen meer risico dan andere. Erfelijkheid schijnt een belangrijke rol te spelen. Zo zouden kinderen van bipolaire ouders 10 tot 50% kans hebben om in de loop van hun leven een bipolaire stoornis te ontwikkelen. Bij de algemene bevolking bedraagt dit risico ongeveer één op vijfentwintig.
Je genen heb je helaas niet in de hand, maar je levensstijl gelukkig wel. Gezonde slaap- en eetgewoonten hebben niet alleen een positieve invloed op de lichamelijke, maar ook op de geestelijke gezondheid. Daarnaast wordt aangeraden om stress zoveel mogelijk te vermijden, aangezien dit vaak een impact heeft op het slaappatroon en een ongezonde levensstijl in de hand werkt. Mensen die onder grote druk staan zijn immers eerder geneigd om naar ‘troostvoedsel’, alcohol of drugs te grijpen.
Nadelen van psychofarmaca
De behandeling van bipolaire stoornissen is gericht op het verlichten van de symptomen, want de aandoening zelf is niet te genezen. In de meeste gevallen schrijven de behandelende artsen psychofarmaca voor om stabiliteit te bereiken en te behouden, al dan niet in combinatie met psycho- of gedragstherapie.
Aan het gebruik van psychofarmaca zijn echter nadelen verbonden: bij sommige patiënten kunnen de voorgeschreven geneesmiddelen de symptomen niet of onvoldoende controleren, er kunnen ongewenste neveneffecten optreden en in vele gevallen moet de medicatie voor een lange periode – zo niet levenslang – ingenomen worden, omdat het risico op herval aanwezig blijft.
Medicinale cannabis als natuurlijk alternatief
Uit anekdotische rapporten blijkt dat cannabisgebruik relatief vaak voorkomt bij patiënten met een bipolaire stoornis. Op basis daarvan vermoedden sommige onderzoekers aanvankelijk dat er een verband bestond tussen cannabis en het ontstaan van de aandoening, maar dat bleek onjuist. In tegendeel zelfs, patiënten met een bipolaire stoornis die cannabis gebruiken geven aan dat ze juist een positieve invloed op de symptomen ondervinden.
In 2017 onderzocht een Brits onderzoeksteam onder leiding van professor C.H. Ashton de invloed van cannabis op de symptomen van een bipolaire stoornis. Hieruit bleek dat medicinale cannabis zowel de symptomen van depressie als van manie kan verlichten. Zowel THC als CBD werken ontspannend en kunnen depressieve gevoelens en angstigheid verminderen. Bovendien zijn er aanwijzingen dat beide cannabinoïden eveneens antipsychotische effecten uitoefenen.
Dit is goed nieuws voor patiënten met een bipolaire stoornis bij wie psychofarmaca niet het gewenste effect hebben of die veel bijwerkingen ondervinden. Voor hen kan medicinale cannabis of wietolie soelaas bieden.
Tekst: Shanna Pettens